canalis, -is, m. et f., canale, -is, n.
– Röhre, Kanal: – I) Bedeutung: – 1) geschlossener Lauf, Röhre: PEROTTI ccopiae 3,263 ubi sanguisuga in ipso ani canali se fixit. 5,152 tuba autem a tubo, canali ligneo, dicitur. VADIAN Carm Hofh sig.b5v (Orgelpfeifen) folle uel occlusis teretes animare canales | spiritibus. FOLENGO-T Baldus 4,191 alto | pectore suspirum sborrat per utrumque canalem.
– 2) offener Lauf, Kanal, Rinne: – a) allgemein: TRAVERSARI ep 1,27 (1437) mandans omnibus Religiosis, et Laicis, per quorum terras canale ducendum esset, ut nihil obsisterent. POGGIO facet 132 cum Iudaeus nauicula secum per canale Ferrariam dolium deferret. BARBARO-H min. castig I 3,214 non praeteribo et vetus institutum civitatis nostrae quo cavetur uti ne praefecti triremium redeuntes Adriatico mari levorsum extrorsumve navigent, sed dextrorsum introrsumque per Melitensem canalem; ita enim vocant freta insularum stagnantia. == castig II 36,1 quoties Venetiis ... canales siccandi sunt. BEMBO Aetna sig.C4r tellus quidem omnis ..., sicuti nostra corpora, foraminibus canalibusque distincta est et tanquam uenis 
internotata. PORTA magia 3,1 (beim Destillieren) aperto quodam canali, quod ad illud pertinet, largis riuulis decurrit. – b) Wassertrog, aus dem Tiere trinken – nach Gen. 30,37: BVRY-R philobiblon 1 vos estis canales ... quibus foetus intuentium colorantur. SALVTATI ep 13,2 Iacob ... ovibus ... virgas abrasis corticibus in canalibus preparasse, quarum intuitione fetus varii coloris ... nascerentur. – sonst: BARBARO-H min. coroll 124 si ex ea myrice alveis canalibusve factis bibant sues.
– 3) übertragen: BVRY-R philobiblon 1 (v. supra). ERASMVS mor 53 p.146 per quos canales labes illa peccati in posteritatem derivata sit. AGRIPPA occ 3,11 per quae nomina Dei in nos ... diversa munera velut per canales quasdam distillant. == occ 3,13 vestimenta autem Dei et ornatus sunt tanquam viae quaedam seu relationes sive emanationes vel canales, per quas sese diffundit.
– II) Genus: – 1) masculinum: VALLA-L gesta 2,3,9 dum cursus iterum interruptus est, in proximum canalem derivatur. BARBARO-H min. castig II 36,1. BACON serm fid 64,6 aqua ..., quae balneo superior sit nutrita, per canales venustos inducta. – 2) femininum: PEROTTI ccopiae 32,52 est generis feminini. AGRIPPA occ 3,11. – 3) neutrum: POGGIO facet 132. PEROTTI ccopiae 3,403 imbrex, canale curuum ... quod in tecto ponitur ut per id defluat aqua. PORTA magia 3,1.
– lex.: PEROTTI ccopiae 32,52 a canna canalis deducitur una littera detracta, quod significat lignum ad cannae similitudinem cauatum, quo aqua deducitur, et est generis feminini.
– 2) offener Lauf, Kanal, Rinne: – a) allgemein: TRAVERSARI ep 1,27 (1437) mandans omnibus Religiosis, et Laicis, per quorum terras canale ducendum esset, ut nihil obsisterent. POGGIO facet 132 cum Iudaeus nauicula secum per canale Ferrariam dolium deferret. BARBARO-H min. castig I 3,214 non praeteribo et vetus institutum civitatis nostrae quo cavetur uti ne praefecti triremium redeuntes Adriatico mari levorsum extrorsumve navigent, sed dextrorsum introrsumque per Melitensem canalem; ita enim vocant freta insularum stagnantia. == castig II 36,1 quoties Venetiis ... canales siccandi sunt. BEMBO Aetna sig.C4r tellus quidem omnis ..., sicuti nostra corpora, foraminibus canalibusque distincta est et tanquam uenis internotata. PORTA magia 3,1 (beim Destillieren) aperto quodam canali, quod ad illud pertinet, largis riuulis decurrit. – b) Wassertrog, aus dem Tiere trinken – nach Gen. 30,37: BVRY-R philobiblon 1 vos estis canales ... quibus foetus intuentium colorantur. SALVTATI ep 13,2 Iacob ... ovibus ... virgas abrasis corticibus in canalibus preparasse, quarum intuitione fetus varii coloris ... nascerentur. – sonst: BARBARO-H min. coroll 124 si ex ea myrice alveis canalibusve factis bibant sues.
– 3) übertragen: BVRY-R philobiblon 1 (v. supra). ERASMVS mor 53 p.146 per quos canales labes illa peccati in posteritatem derivata sit. AGRIPPA occ 3,11 per quae nomina Dei in nos ... diversa munera velut per canales quasdam distillant. == occ 3,13 vestimenta autem Dei et ornatus sunt tanquam viae quaedam seu relationes sive emanationes vel canales, per quas sese diffundit.
– II) Genus: – 1) masculinum: VALLA-L gesta 2,3,9 dum cursus iterum interruptus est, in proximum canalem derivatur. BARBARO-H min. castig II 36,1. BACON serm fid 64,6 aqua ..., quae balneo superior sit nutrita, per canales venustos inducta. – 2) femininum: PEROTTI ccopiae 32,52 est generis feminini. AGRIPPA occ 3,11. – 3) neutrum: POGGIO facet 132. PEROTTI ccopiae 3,403 imbrex, canale curuum ... quod in tecto ponitur ut per id defluat aqua. PORTA magia 3,1.
– lex.: PEROTTI ccopiae 32,52 a canna canalis deducitur una littera detracta, quod significat lignum ad cannae similitudinem cauatum, quo aqua deducitur, et est generis feminini.
Lexicographica: TLL